Ödem - beynin şişmesi: nedenleri ve belirtileri nelerdir? + Teşhis

Serebral ödem, oluşum nedenlerine göre vazojenik, hücresel, ozmotik ve interstisyel olarak ayrılır.

Kafa travması, vasküler iskemi, intrakraniyal lezyonlar veya interstisyel ödeme yol açan obstrüktif hidrosefali gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir.

Serebral ödemin sonuçları yıkıcı olabilir, hatta tedavi edilmezse ölümcül bile olabilir.

Ödem, şişmenin teknik adıdır.

Ödem, vücudun bir tür yaralanmaya karşı verdiği doğal tepkidir. Örneğin travma, yanık, şok, iltihaplanma ve enfeksiyon veya alerjik reaksiyonla ortaya çıkar.

Serbest sıvının birikmesi ve yaralanma bölgesine akmasıdır. Yaralı bölge şişer, hacmi artar ve genişler.

Vücudun organlarının çoğu vücut boşluklarında gevşek bir şekilde tutulur. Yumuşak doku, kas ve elastik olan deri ile çevrilidirler. Bu organlara serbestçe genişleme yeteneği verir.

Beyin, tüm yüzeyi boyunca kafatası veya sert kemik tarafından oldukça sıkı bir şekilde çevrelenmiştir.

Bu nedenle beynin hacmini artırma kabiliyeti sınırlıdır. Şişme meydana geldiğinde kafatasının içindeki basınç hızla artmaya başlar ve önemli beyin merkezleri sıkışır.

Serebral ödem her yaş, cinsiyet ve etnik grubu etkileyebilir. Serebral ödemin gerçek sıklığı, genellikle spesifik olmayan semptomları nedeniyle hafife alınabilir.

Kafa travması, yetersiz kan akımı ile vasküler iskemi, intrakraniyal lezyonlar veya interstisyel ödem olarak adlandırılan duruma yol açan obstrüktif hidrosefali gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir.

Serebral ödemin sonuçları yıkıcı olabilir, hatta tedavi edilmezse ölümcül olabilir.

Serebral ödemde beyin hasarı mekanizmasının açıklaması Monroe-Kellie doktrinine dayanmaktadır.

Monroe-Kellie doktrini, kafatası boşluğunun hacminin değişmez olduğunu ve sıkıştırılamaz bileşenler içerdiğini belirtir: beyin maddesinden oluşan katı bir bileşen (yaklaşık 1400 ml) ve kan (yaklaşık 150 ml) ve beyin omurilik sıvısından (yaklaşık 150 ml) oluşan sıvı bir bileşen.

Bu katı ve sabit hacim nedeniyle, bu bileşenlerden birinin hacmindeki bir artış otomatik olarak diğer bileşende aynı miktarda bir kayba ve sıkışmaya yol açmalıdır.

Serebral ödemde beyin 'şişer' ve göreceli hacmi artar.

Bu artan beyin hacmi beyne giden kan akışını azaltır. Artan basınç ayrıca beynin hem ödemli hem de ödemli olmayan kısımlarında daha fazla yapısal hasara neden olabilir.

Serebral ödem çeşitli bozukluklardan kaynaklanabilir.

Başlıca hasar türleri, nedene bağlı olarak ikiye ayrılır:

• vazojenik
• hücresel
• ozmotik
• interstisyel

Bu mekanizmalarla beyin ödemi beyin tümörü, travma, hipoksi, yani beynin oksijensiz kalması, enfeksiyon, metabolik bozukluklar veya akut hipertansiyon gibi hastalıklarda ortaya çıkar.

Nörolojik nedenler arasında hepatit (karaciğer iltihabı), Reye sendromu, karbon monoksit zehirlenmesi, kurşun zehirlenmesi ve yüksek irtifada beyin şişmesi sayılabilir. Beyin ödeminin nadir bir nedeni de psödotümör serebri olarak adlandırılan durumdur.

1. Vazojenik beyin ödemi

Ödemin en yaygın şekli olan bu durum kan-beyin bariyerinin bozulmasından kaynaklanır.

Bozulan kan-beyin bariyeri sayesinde iyonlar ve proteinler daha serbest bir şekilde akarak kan damarlarının dışındaki boşluğa geçer. Bu da sıvının beyin dokusu içine çekilmesine neden olur.

Örneğin beyin tümörlerinde vasküler endotelyal büyüme faktörü (VEGF), glutamat ve lökotrienler gibi kimyasallar üretilir. Bu kimyasallar tümörlerin etrafındaki arteriyel damarlardan sıvı geçirgenliğini artırır.

Bu durum beyin dokusuna, özellikle de beyaz cevhere sıvı sızmasına yol açar. Peritümöral ödem olarak adlandırılan bu durum beyin tümörlü hastalarda tipik klinik tabloya yol açar.

Hastaların %65'inde düşünce, konuşma ve bilinç bozuklukları görülür.

2. Hücresel veya sitotoksik ödem

Beyin hasarından sonra dakikalar içinde ortaya çıkar.

Beyindeki hücreleri etkiler. Üç tip ayırt edilir:

• Glial hücreler - Nöroglia için başka bir isim, bunlar destekleyici sinir hücreleridir. Esas olarak sinir hücrelerinin kendileri için destekleyici, koruyucu, besleyici ve rejeneratif bir işlevi vardır.
• Nöronlar - Sinir hücreleri
• Endotel hücreleri - Endotel, kan damarlarının iç yüzeyini oluşturan ince bir hücre tabakasıdır.

Sitotoksik ödem, hücre membranları boyunca iyon taşınmasının başarısız olmasından kaynaklanır. Sodyum hücreye serbestçe girer. Fazlasını dışarıda tutacak mekanizma işlevsel değildir.

Daha sonra, diğer anyonlar hücre içine akmaya başlar ve hücreyi nötr bir duruma getirmeye çalışır. Bu da hücre içi ödeme, yani hücrenin kendisinin 'şişmesine' yol açar.

Bu tür ödeme örneğin travmatik beyin hasarı veya ani inme neden olur.

3. İnterstisyel beyin ödemi

İnterstisyel beyin ödemi, beyin omurilik sıvısının (likör) beyin ventriküllerinin boşluğundan beyin dokusunun boşluğuna yer değiştirmesinden kaynaklanır.

Artan intrakraniyal basınç sıvıyı beyin hücreleri arasına iter. Böylece sıvı ekstraselüler boşlukta, yani hücrelerin etrafında, özellikle de beynin beyaz maddesinde birikir.

Hidrosefali veya menenjit hastaları bu tür şişlikten muzdariptir.

4. Ozmotik ödem

Genellikle hiponatremi, diyabetik ketoasidoz veya diğer benzer metabolik hastalıklar gibi osmolariteyi etkileyen bozukluklarda ortaya çıkar.

Bu durumlarda beyin hücreleri plazmadan su çekerek yoğun ödeme yol açar.

Serebral ödemin histopatolojisi hem altta yatan patolojiyi (tümör, enfeksiyon, anoksik değişiklikler) hem de sitotoksik ödemdeki hücre gövdelerinin veya interstisyel boşlukların yaygın ödemini gösterebilir.

Serebral ödem asemptomatik olabilir ve sadece görüntüleme taramalarında görülebilir, ancak hayatı tehdit eden komplikasyonlara da neden olabilir.

Ayrıntılı bir öykü, ödemin olası nedenine işaret edecek değerli bilgiler sağlar.

Hastalarda örneğin kafa travması, inme, kanser, metabolik hastalık veya diğer faktörlere ilişkin bir öykü bulunabilir.

Serebral ödemin klinik tablosu asemptomatikten hayati belirtilerde ciddi bozulma, koma ve ölüme kadar değişir. Semptomlar çoğu hastada kafa içi basıncı (ICP) 20 cm H2O'nun üzerine çıktığında ortaya çıkar.

Semptomlar, beyin ödeminin yeri ve kapsamına bağlı olarak büyük ölçüde değişebilir.

Lokalize serebral ödem şunlara neden olabilir:

• zayıflık
• görsel rahatsızlıklar
• Nöbetler
• duyusal değişiklikler
• diplopi - çift görme
• diğer nörolojik bozukluklar

Yaygın beyin ödeminde aşağıdaki belirtiler mevcut olabilir:

• baş ağrısı
• Mide bulantısı
• kusma
• uyuşukluk
• değişmiş zihinsel durum
• Karışıklık
• koma
• konvülsiyonlar veya diğer belirtiler

Beyin ödeminin erken teşhisi son derece önemlidir. Beyin fıtığını, kalıcı sekelleri veya ölümü önleyebilir.

Ayrıntılı bir nörolojik muayene değerli bilgiler sağlayacaktır. Genellikle zihinsel durumda bir değişiklik vardır, örneğin yavaşlık, uyuşukluk veya tam tersine ajitasyon ve kontrol edilemeyen davranışlar.

Önemli bir özellik de sabit ve genişlemiş göz bebeklerinin gelişmesidir.

Hastalar bilgisayarlı beyin tomografisi (BT) taramasından geçirilmelidir. BT taraması, düşük yoğunluklu bir alan ve gri ve beyaz madde arasında farklılaşma kaybı olarak görülebilen ödemi gösterebilir.

Ayrıca serebral ventriküllerde daralma ve düzleşme, serebral kıvrımlarda düzleşme ve aralarındaki boşlukların kaybolması da görülebilir. Böyle bir bulgu kafa içi basıncında bir artışın göstergesidir.

Özellikle beyin tümörü, serebral iskemi veya hidrosefali gibi durumlarda ödemin nedeni ilk BT taraması sırasında ortaya çıkabilir.

BT taraması ayrıca ilerlemeyi izlemek veya ödem tedavisini düzeltmek için bir takip muayenesi olarak da kullanılır.

Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) de faydalıdır. Spesifik T2 ağırlıklandırmasında sıvıyı gösteren parlak büyük odaklar görülür.

Artmış beyin içi basıncı özel bir monitörle izlenir. Beynin içine veya ventrikülostomi adı verilen bir yolla ventrikülün içine bir sonda yerleştirilir.

Serebral ödemin seyri ve gelişimi ortaya çıkış nedenine bağlıdır.

Ödemin nedeni serebral iskemi veya enfeksiyon gibi akut bir durumsa, gelişim hızlı ve dramatik olacaktır.

Kronik (örneğin metabolik) hastalıklarda ödem daha yavaş gelişir. Semptomların başlangıcı sürüncemelidir ve başlangıçta fark edilemez.

Ödem kendini örneğin psikomotor hızın yavaşlaması, genel verimsizlik, unutkanlık, yürüme zorluğu vb. ile gösterebilir.

Beyin tümörlerinde şişme tümörün kötü huylu olmasına bağlıdır. Eğer tümör çok kötü huylu ve agresif ise ödem daha hızlı gelişir. Bu nedenle ilk belirtiler bilinç kaybı veya epileptik nöbet olabilir.

Serebral ödemin prognozu oldukça değişkendir. Beyin tutulumunun derecesine, şiddetine ve ödemin nedenine bağlıdır.

Ödem teşhisi konulduktan sonra hasta komaya girerse prognoz kötü olabilir.

Tedaviye zamanında başlanmazsa, hasta ölebilir veya geri dönüşü olmayan beyin hasarının kalıcı etkilerine maruz kalabilir.

Diyabetik ketoasidoz veya tedavi edilmemiş hipertansiyon veya hafif kafa travması gibi geri döndürülebilir ve tedavi edilebilir tanıların bir sonucu olarak ortaya çıkan beyin ödeminin prognozu nispeten iyidir ve hasta tamamen iyileşebilir.