Demans başka bir hastalığın belirtisi olabilir mi? Belirtileri ve türleri nelerdir?

Demans terimi Latince'den gelmektedir. Tercüme edildiğinde "düşünmeyen, mantıksız, deli, çılgın" anlamına gelmektedir. Günümüzde bu terimi edinilmiş bir zihinsel bozukluğu ifade etmek için kullanıyoruz.

Hastalık genellikle yaşlı yetişkinlerde görülür. Nadiren daha genç yaşlarda ve hatta çocuklarda da tespit edilebilir.

Demans 3 yaşından itibaren teşhis edilebilir. Erken psikomotor gelişim bu yaşta tamamlanır. 3 yaşından önce klinik belirtileri olan doğuştan gelen bir zihinsel bozukluğa idiosi veya retardasyon denir.

Demans 65 yaşın üzerindeki insanların yaklaşık %5'ini etkiler. 90 yaşına gelindiğinde insanların neredeyse yarısında demans görülür.

Demansın ilk belirtilerine göre iki tip demans ayırt edilir:

• Presenil demans (65 yaşından önce başlar).
• Senil demans (65 yaşından sonra)

Demansın klinik tezahürü demans sendromu olarak adlandırılır. Bu makalede demansın belirti ve semptomlarını bulacaksınız.

Demans sendromu

Demans sendromu, bilişsel işlevlerin kademeli olarak bozulması olarak tanımlanır.

Bilişsel işlevler beyin tarafından kontrol edilir ve normal günlük aktiviteleri gerçekleştirmemizi sağlar.

Bilişsel işlevleri kullanarak

• kendimizi zaman ve mekanda yönlendirmek
• diğer insanlarla iletişim kurmak
• başkalarının bize ne söylediğini anlamak
• yazabilir, okuyabilir ve sayabiliriz
• farklı mantıksal yapıları anlamak
• hatta soyut düşünebilir ve yargıda bulunmak için hayal gücümüzü kullanabiliriz
• daha karmaşık ve komplike görevleri planlayabiliriz

Bilişsel işlevler şunları içerir :

• hafıza
• düşünmek
• Akıl
• ALGI
• DİKKAT

Kaç çeşit demans vardır?

Demans çeşitli kriterlere göre sınıflandırılır. İşte farklı kriterlere göre en yaygın demans türleri.

Beyin lezyonunun yerine göre:

• Kortikal (kortikal) demans, örneğin Alzheimer demansı - Bunlar çoğunlukla hafıza, öğrenme, yargılama, mantıksal ve soyut düşünme bozukluğu, apraksi (öğrenilmiş hareketlerde bozukluk, örneğin giyinirken), akalkuli (sayma bozukluğu), agnozi (görme yetisini korurken nesneleri algılama bozukluğu) ve afazi (konuşma bozukluğu) ile kendini gösterir.
• Subkortikal (korteks altı) demans, örneğin Huntington hastalığı - Bu demans türünde, özellikle eski anıların hatırlanmasında hafif bir hafıza bozukluğu vardır. Akalkuli, afazi ve apraksi olmaksızın psikomotor yavaşlama baskındır. Hastalığın başlangıcından itibaren yürütme işlevlerinde, planlamada, motivasyonda, dikkatte ve kas tonusunda belirgin bir bozulma vardır.

Seyrine göre demans ikiye ayrılır :

• sorunsuz ilerleyen (Alzheimer demansı)
• hızlı ilerleyen (vasküler demans)
• durağan demans (kazalardan sonra)

Şiddet derecesine göre ikiye ayırırız :

• orta şiddette demans
• orta derecede bunama
• şiddetli bunama

Beyin dejenerasyonuna ne sebep olur?

Demansın olası nedenlerinden biri, hücrelerin ve hücreler arası bağlantıların dejenerasyonuna doğuştan gelen bir yatkınlıktır. Sinir hücrelerinin ve bağlantılarının kademeli ölümü, kortikal veya subkortikal beyin merkezlerinin atrofisine yol açar.

Bu başlangıç mekanizmasına sahip demanslar primer nörodejeneratif demanslar olarak adlandırılır ve tüm demansların %60'ını oluştururlar.

En iyi bilinen örnek Alzheimer hastalığı En fazla üç gendeki (21, 14 ve 1. kromozomlarda) mutasyonların neden olduğu otozomal dominant bir hastalık olan ailesel bir demanstır.

Parkinson hastalığıParkin (protein) veya ubikitin C-hidrolaz geninin mutasyona uğramasıdır. Her ikisi de beyinde koruyucu bir işleve sahiptir.

Ancak kusurlu bir gen tek başına yeterli değildir. Demansın klinik olarak ortaya çıkması için genetik yatkınlığın yanı sıra tetikleyici bir faktör de gereklidir. Bu başka bir organik hastalık, çevredeki bir değişiklik, zor bir sosyal durum veya duygusal olarak zorlu bir dönem olabilir.

Diğer birincil dejeneratif demanslar şunları içerir :

• Lewy cisimcikli demans
• frontotemporal demans
• Huntington hastalığı bunaması

Yukarıdaki demansların hepsi proteinopatidir. Nörodejenerasyonun nedeni belirli bir patolojik protein türünün birikmesidir. Beyindeki yüksek patolojik protein seviyeleri nörotoksiktir. Çevresindeki sinir hücrelerine zarar veren aseptik (bulaşıcı olmayan) iltihaplanmaya neden olur.

Bu tür patolojik proteinler beta-amiloid, tau-protein, alfa-sinüklein ve TDP-43'tür (transaktif yanıt DNA bağlayıcı protein 43 kDa).

Başka bir hastalığın belirtisi olarak demans

Bilişsel gerileme başka bir hastalığın belirtisi de olabilir. Bunlar çoğunlukla kronik hastalıklardır. Beyni, diğer organları veya tüm vücudu etkileyebilir. Bu demanslar ikincil demanslar olarak adlandırılır. Tüm demansların yaklaşık %5-10'unu oluştururlar.

İkincil demansa yol açan hastalıklara örnekler:

1. Metabolik hastalık lar:

• Wilson hastalığı
• Akut aralıklı porfiri
• metakromatik lökodistrofi
• üremik ensefalopati
• hepatik ensefalopati

2. Endokrin hastalıkları :

• hipotiroidizm, tirotoksikoz
• paratiroid disfonksiyonu
• adrenal disfonksiyon, örneğin Addison hastalığı, Cushing sendromu
• Hipoglisemi

3. Bulaşıcı hastalıklar :

• AIDS
• Nörosifiliz
• Lyme hastalığı
• progresif multifokal lökoensefalopati (JCV)
• üveomenenjit
• herpetik ensefalit
• prionozlar

4. Pulmoner ve hematolojik hastalıklar :

• kronik obstrüktif akciğer hastalığı
• kalp yetmezliği
• anemi

5. Anemi, pulmoner anemi, torasik anemi

• D vitamini hipovitaminozu
• B1, B2, B3, B6, B9 ve B12 gibi B vitaminlerinin hipovitaminozu

6. Diğer tıbbi durumlar :

• Alkol zehirlenmesi
• normotansif hidrosefali
• onkoloji̇k hastaliklar
• kolajenozlar

Kanla dolu bir beyin = işlevsel bir beyin

Kan damarlarımız ne kadar iyi kanlanırsa beynimiz de o kadar iyi kanlanır. Kötü kanlanan beyin dokusu yetersiz oksijen alır. Bu da sinir hücrelerinin dejenerasyonuna yol açar.

Vasküler demans, demanslar arasında ikinci en büyük gruptur ve beyne giden kan akışının bozulmasından kaynaklanır.

Bu tür demansa yüksek tansiyon, damar sertliği, obezite, hiperkolesterolemi, alt ekstremite iskemisi veya miyokard enfarktüsü gibi kardiyovasküler hastalıklar neden olabilir.

Demansın başka birçok belirtisi vardır.

Demansın semptomları iki yönlüdür: Öncelikle bilişsel bir bozukluktur. Buna ek olarak, bilişsel olmayan eksiklikler (nöropsikiyatrik olarak adlandırılır), fiziksel semptomlar ve hastanın işlevsel bozulma semptomları vardır.

Bilişsel belirtiler:

• kademeli hafıza kaybı
• düşünme bozukluğu
• bozulmuş muhakeme
• uzayda, zamanda zayıf oryantasyon, kişi tarafından oryantasyon bozukluğu
• konuşma bozukluğu
• yeni şeyler öğrenememe
• bilişsel bozukluk
• karmaşık motor görevlerini yerine getirememe
• tanıdık nesneleri isimlendirememe

Nöropsikiyatrik semptomlar :

• Depresyon
• huzursuzluk
• kayıtsızlık ve ilgisizlik
• mania
• sanrılar
• halüsinasyonlar
• coşku
• Saldırganlık
• uykusuzluk veya uyku ritmi bozuklukları
• sosyal davranışlarda kabalık
• uygunsuz motor belirtiler

Fiziksel belirtiler :

• idrar sızıntısı
• kilo kaybı, gıda reddi
• kas kütlesi kaybı
• ekstrapiramidal semptomlar - tremor, rijidite, yürüme bozukluğu, vb.

Hastanın işlevselliği :

• araç kullanma, iş alışkanlıkları gibi karmaşık görevlerde zorluk
• ev işlerini yerine getirememe
• kademeli adımlar gerektiren kişisel hijyen sorunları
• normal günlük aktivitelerde kısıtlılıklar (yemek yeme, giyinme, bakım...)
• iletişim, ihtiyaçların ve düşüncelerin ifade edilmesinde bozulma
• bağımsız hareket neredeyse imkansızdır

Motor semptom lar örneğin Parkinson hastalığı için tipiktir. Bir dizi semptom mevcuttur:

• hipokinezi (hareket aralığının kısıtlanması) ve buna bağlı bradikinezi (hareketin yavaşlaması) ve akinezi (hareketin başlatılmasında bozulma) belirtileri
• katılık (kaslarda ve eklemlerde sertlik)
• istirahat tremoru
• postüral bozukluklar

Yakınlarınızı gözlemleyin. Demansın ilk aşamaları genellikle dikkatten kaçar

Demansın çok aşamalı bir seyri vardır.

İlk aşama

Genellikle hasta ve çevresindekiler tarafından fark edilmez.

Baş ağrısı, baş dönmesi, hafif zihinsel gerileme, düşünmede yavaşlama, hafif hafıza bozukluğu vardır.

Para sayma ve kullanma hataları gibi küçük hatalar başlar.

Okuma veya konuşma güçlükleri de yaygındır. Kendi kelimelerinizi oluşturmak yerine duyulan kelimeleri ve sesleri tekrarlamaya ekolali denir.

İlk aşamada motor belirtiler henüz mevcut değildir. Depresyon, huzursuzluk ve sinirlilik gibi psikolojik rahatsızlıklar ortaya çıkabilir.

İkinci aşama

Bu evre daha belirgin bir hafıza bozukluğu ile karakterizedir. Bu evre 1-3 yıl sürer. Demans en sık bu dönemde teşhis edilir.

Kısa süreli hafıza etkilenir. Çeşitli günlük olayları unutmak tipiktir.

Hasta nerede olduğunu, ne yaptığını, öğle yemeğinde ne yediğini hatırlamakta güçlük çeker. Çeşitli nesneleri nereye koyduğunu unutabilir. Onları kaybettiğini hisseder. Kendisi de onları alışılmadık yerlere koyabilir.

Zaman ve mekan oryantasyonu bozulmuştur. Demanslı kişiler tanıdık yerlerde bile sık sık kaybolurlar. Böyle bir deneyimden sonra çok tedirgin ve şaşkın olma eğilimindedirler. Bu durum anksiyete ve depresyonu şiddetlendirir.

Üçüncü aşama

Bu durum bilişsel bozukluğun çok hızlı ilerlemesiyle karakterize edilir. Hastalar başka bir kişinin tam bakımına ihtiyaç duymaya başlar.

Bu aşamada uzun süreli hafıza etkilenir. Hastalar doğum tarihlerini, adreslerini hatırlamazlar. Tanıdık yerleri, insanları, ailelerini, eşlerini, çocuklarını tanımazlar. Sırasız konuşurlar ve düşünceleri genellikle mantıksız şeylere sapar.

Demansın son aşaması

Tam hareketsizlik, idrar kaçırma, çığlık atma, agresif nöbetler ve uygunsuz davranışlarla karakterizedir. Hasta genellikle vücudunu veya idrar veya dışkı gibi salgılarını uygunsuz şekilde kullanır.

Çok yaygın bir ölüm nedeni aspirasyon pnömonisi veya pnömonidir. Bu durumun tedavisi zordur.

Demansın önlenmesi ve tedavisi

Demans tedavisi olmayan bir hastalıktır ve geri dönüşü yoktur.

Tedavi daha çok semptomları hafifletmek ve dejenerasyonun ilerlemesini yavaşlatmaktan ibarettir.

Farmakolojik tedavi iki tür ilaç içerir:

• Bilişsel ajanlar - Bu gruptaki ilaçlar bilişsel eksikliklerin semptomatik tedavisi için tasarlanmıştır. Etkileri hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaktır. Bunlar arasında kolinesteraz inhibitörleri, NMDA reseptör antagonistleri, memantin ve ginkgo biloba ekstresi bulunur.
• İkincil tedavi, demansın nöropsikiyatrik semptomlarını (örneğin depresyon) yönetmeye yardımcı olmak için ilaç almayı içerir.
• Farmakolojik olmayan tedaviler arasında aromaterapi, müzik terapisi, evcil hayvan edinme, bakıcıları uygun bakım konusunda eğitme veya aile için psikolojik destek yer alır.

Demansın önlenmesi genç yaşlarda başlar. Demans sağlıklı bir yaşam tarzı ile önlenebilir. Diyet, özellikle yüksek yağ asidi içeriğine sahip balık önemlidir.

Demansı önlemede bir başka yardımcı da kahvedir. Koruyucu etkisi birçok bilimsel çalışmada da doğrulanmıştır.

Demansı önlemenin bir başka yolu da düzenli beyin jimnastiğidir. Çeşitli eğlenceli görevler, bulmacalar, Sudoku ve benzerleri popülerdir.

İyi bir fiziksel uygunluğu da hafife almayın. Çalışmalarda, düzenli fiziksel egzersizin bulmaca çözmekten bile daha iyi bir koruyucu etkisi olduğu görülmüştür.